Verspreid door Oost herinneren tientallen koperkleurige gedenksteentjes aan het lot van joodse wijkgenoten tijdens de Tweede Wereldoorlog. Deze zogeheten ‘Stolpersteine’ liggen op de plekken waar zij voor het laatst in vrijheid woonden, tot ze door de nazi's werden gedeporteerd en omgebracht. Deze minimonumentjes worden beheerd door de Stichting Stolpersteine Schiedam. Elk jaar worden ze netjes opgepoetst. In Oost gebeurt dat dit jaar op zondag 17 september. De vrijwilligers verzamelen om 13.00 uur op het Edisonplein en iedereen die wil helpen is van harte welkom. Voor poetsmaterialen wordt gezorgd.
De letterlijke vertaling van Stolpersteine is ‘struikelstenen’. Niet dat je je er daadwerkelijk aan kunt bezeren, want ze liggen netjes ingemetseld in het trottoir. Maar volgens de initiatiefnemer, de Duitse kunstenaar Gunter Demnig, struikelen je hoofd en je hart erover als je de betekenis ervan tot je laat doordringen: in dit huis, in jouw buurt, woonde iemand die op een dag zomaar werd weggevoerd en nooit meer is thuisgekomen.
Wereldwijd monument
Stolpersteine zijn handgemaakte betonnen steentjes van 10 x 10 centimeter, met daarop een messing naamplaatje. De eerste werd in 1996 gelegd in Berlijn. Inmiddels liggen er door heel Europa verspreid ruim 90.000 Stolpersteine in straten en trottoirs en komen er nog dagelijks nieuwe bij. Samen vormen ze één groot, wereldwijd monument voor alle slachtoffers van het naziregime. Niet alleen voor joodse mensen, maar ook voor onder meer homoseksuelen, gehandicapten, dienstweigeraars en verzetsstrijders.
Volgens een joods gezegde is een mens pas vergeten als zijn naam is vergeten. Daarom wordt ieder slachtoffer met een eigen steen herdacht en liggen er vaak meerdere op één adres. Op het naamplaatje staat vermeld: 'Hier woonde', gevolgd door de naam en geboortedatum van de oud-bewoner, de deportatiedatum en de datum en plaats waar diegene om het leven is gebracht. Mensen die in het concentratiekamp tot nummer werden gemaakt, krijgen met de Stolpersteine als het ware hun naam terug.
De verhalen achter de namen
In Schiedam draagt de Stichting Stolpersteine Schiedam zorg voor de plaatsing van de stenen. De vrijwilligers doen onderzoek naar namen en adressen, en sporen eventuele nabestaanden op. Ook reconstrueren ze aan de hand van foto's, verhalen en archiefstukken de levens van de gedeporteerde stadgenoten. Zo krijg je op hun website een kijkje in het leven van onder meer Margaretha Fierlier, die aan de Buys Ballotsingel woonde, en dat van het gezin Van Kloeten van het Newtonplein.
Om te laten zien waartoe systematische uitsluiting van mensen kan leiden, organiseert de stichting tentoonstellingen en schoolprojecten als ‘Oorlog in mijn Buurt’. Hiervoor gingen leerlingen van basisschool De Singel in gesprek met Schiedamse ouderen die de oorlog hebben meegemaakt.
Teleurgestelde dief
Eind 2019 werd Oost opgeschrikt door de diefstal van de gedenksteen van Abraham Bobbe aan de Rotterdamsedijk. Voor de dief zal de teleurstelling groot zijn geweest: het messing naamplaatje is flinterdun en heeft nagenoeg geen geldelijke waarde. De symbolische waarde ervan is daarentegen niet in geld uit te drukken en de verontwaardiging onder wijkbewoners was dan ook groot. Binnen afzienbare tijd brachten zij het benodigde geld bijeen voor een nieuwe gedenksteen. Deze werd een paar maanden later opnieuw met een officiële ceremonie onthuld, in het bijzijn van Abrahams kleindochter Lenneke.
Dit jaar worden de vermoedelijk laatste Stolpersteine voor joodse Schiedammers gelegd en richt de aandacht van de vrijwilligers zich op onderzoek naar namen en adressen van onder meer verzetsstrijders. Want ook hun namen mogen nooit worden vergeten.
Meer lezen
Website Stichting Stolpersteine Schiedam
Artikel: Eerbetoon aan Joodse Oosterlingen (Wijkmagazine Oost)
Stolpersteine poetsen
